An gluasad air son an Eaglais a dhealachadh o'n Std : earail do mhuinntir na h'Eaglais Shaoir anns a Ghaidhealtachd

'.^^J'iiN GLIIASAD AIR SON

AN EAGLAIS

a' '

DHEALACHADH O'N STAID.

EAKx\iL 1)0 MHUINNTIK

NA H'EAGLAIS -SHAOIR

GHAIDHEALTACHD,

LRIS AX

OEEAMH CEANADAIDH

AXN AN

INBHIEFEOTHAEAIN.

E D I N 1] U R G H :
J A M E S (i E M M E L L, (; E 0 R G E IV. B R I D G E

18 8 2

R.M.?.

1
1

AN GLUASAD AIR SON

AN EAGLAIS

DHEALACHADH O'N STAII).

EAKAIL DO MHUINNTIR

NA H'EAGLAIS SHAOIR

ANKS A

GHAIDHEALTACHD,

LEIS AN

OLLiAMH CEANADAIDH

ANX AN

INBHIEFEOTHARAIN.

EDINBURGH:
JAMES GEMMELL, GEORGE IV. BRIDGE

16 8 2.

LAURISTON CASTI.E

pBRARYACCESSIUN

AN GLUASAD Affi SON AN EAGLAIS

A

DHEALACHADH 0' N STIÀD.

Ghlac grad-chlisgeadh a bhuidhean sin anns an Eiglais Shaoir
a tha air son an Eaglais Steidhichte thilgeidh bun-os-cionn.
Bha daoine an dùil nach rachadh ni sara bith a dheanamh anns an
rathad sin gus an eireadh àni iomchuidh am an coimhcheangal ri
taghadh buill na Pàrlamaid, gu bhi' cur dearbhadh air iarrtus
sluagh Alba anns a chùis so.

Tha' bhuidhean a tha rìs a cur na h-eaglais agus na dùthcha
troimhoheile air son so cunntachail agus fuidh throm ualaich.
Bhà ar n' eaglais rò-fheumach air fois bho chonnsachadh, agus gu
h'àraidh gun seachnadh i gnothuch a ghabhail ri doighean raigh-
laidh aimsireil na dùthcha, a bheireadh reothadh agus fuachd
spioradail oirre fèin. Ach tha leabhranan air an sgriobhadh agus
gan craobh sgaoileadh mu thimchioll dealachadh na h' eaglais o'n
Stàid ; tha orduighean air an toirt le àrd-luchd-treorachaidh anns
an eaglais do'n mhuinntir a tha gan leantuinn anns na cleiribh
agus anns na seanaidhean gun cuireadh iad suasiarrtuis do'n Àrd-
Sheanadh (Assembly) fàbharach do'n ghluasad sin ; tha ball de'n
Phàrlamaid, a tha na fhèin-thoileach, air toirb caismeachd gu
bheil roimhe gluasad a dheanamh anns a Pbàrlamaid gum biodh
an Englais agus an Stàid air an dealacliadh ; tha coinneamhan
follaiseach ga'n cumail feadh na dùthclia fabharach d'a chuid
beachdan; agus tha iad suidhichte iarrtuis a chur do'n Phàrla-
maid air son so. Tha na nithe so uile a dearbhadh gu bheil iad
(na Fein-Thoileich) suidhichte air a cheist so a thoirt gu crìch
ann an aithghearr. Tha mi, uime sin, air mo cho-èigneachadh gu
earail a thoirt do' m chàirdean anns a Ghàidhealtachd, gu bhi
leigeadh ris : —

1. Anns acheudàite. — Ciocl e an seasamh agus an dleasannas
fuidh bheil an Eaglais Shaor a thaobh Eaglais abhi Steidhichte.
2. San dara h-aìte. — Gu bheil an gluasad air son nach biodh
Eagiais Steidhichte ann — no, nach biodh gnothuch sam bith
aig an Stàid ri eagiais air bith seach a cheile, am feadh a tha e
calg-dhìreach an aghaidh ar suidheachadh agus geallaidh cùmh-
nant mar Eaglais Shaor, ag eiridh bho aobharan nii-urramach, air
a chompanachadh le leithid do choniharraidhean searg spioradail,
's gu bheil e ro mhi-choltach gum b'urrain e bhi co-sliinnte ri toil
an Tighearn. 3. San treus àite. — Gur e ar dleasannas 'san àm
dlùth leantuinn ri steidh an Dealachaidh, air leth fathasd o'n
Eaglais Steidhichte, ach a deanamh na h' uile adharp air am
beannachd mor sin — Eaglais Steidhecte air bonn ceart agus
fallain f haotainn agus a dhion ann an Alba. 4. Agus anns a
cheathralnh àite. — Gur e so gu h' àraidh dleasannas na h' uile
anns a Ghaidhealtachd a bhuineas do'n Eaglais Shaoir.

I. — SUIDHEACHADH AGUS DLEASANNAS NA H' EaGLAIS ShAOIR.

Tha suidheachadh àraidli eagiais air bith air fhaotainn a mach
le bhi leigeadh ris ciod anns am bheil i 'g eadar-dhealachadh ri
eaglaisean eile mu timchioll. Cha 'n eil coir aig eaglais sam bith
a bhi dealaichte bho chàch mur eil i eadar dhealaichte uatlia anns
an fhianuis a tha i toirt mar eaglais. Tha nis dà eaglais mhòr
chleireil eile ann an Alba — An Eaglais Steidhichte, agus an
Eaglais Chleireil Aonaichte (U.P.), gach aon dhiu ag aideachadh
a bhi cumail ri Leabhar Aidmheil A Chreidimli, Leabhar Mòr
agus Leabhar aithghearr nan ceist ; gus o chionn ghoirrid an d'
rinn na U.P.'s mòr atharrachadh air Leabhar Aidmheil A
Chreidimh. 'S e tha g' eadar-dhealachadh na li' Eaglais Shaor
uatha so le cheile — nach eil i aon chuid fuidh smàig na Stàid, no
na Fcin Thoilich. Tha i air an dara laimh a cur an agiìaidh an
t' uachdaian ainisireil a bhi tighinn eadar i agus a riaghladh
spioradail, agus air an laimh eile a làn chreidsinn gu bheil e
Scriopturail, agus uime sin na mhor-bhuanachd gum biodli
comhchcangal eadar an Eaglais agus an staid.

'S e so tha'deanamh a suidheachadh mar ea^lais eadar dhea-

laiclite ann an Alba. Uime sin tlia gniomb sam bitli a ni i
calgdhìreach an aghaiJh an eadar dhealachaidh so mi
chubhaidh d'a suidheachadh. Bha i aii' a suidheachadh air
làraich eadar — raheadhonach — an Eaglais steidhichte fuidh smàig
na stàid air an aon laimh, agus na Fein ThoiHch CVoluntaries) air
an laimh eile. Tha i fagail a bunait, agus a dol thar a criochan
an uair a dhaomas i gu aon seach aona dhiu so.

B'e so beachd a cinn-iuil, agus ant'skiaigh a lean iad aig àm an
Dealachaidh (1843). "Ged a tha sinn a fàgail na H' eaglais
Steidhechte," arsa Dr. Chahners, " air a truaileadh, ach
b' aoibhnsacli linn pilltin ri tè ghlan. Ann an cainnt eile^
is sian hichd tagraidh a bheachd gur coir an creidimh
Criosdail a bhi air aideachadh agus air a chuideachadh leis an
rioghachd, agus cha'n eil sinn na'r Fein-Thoilich." Bu cho-ion —
ann soilleir a chuir Dr. CandHsh an aghaidh Fèin Thoileachd
(Voluntaryism). " Tha mi'n dòchar," ars esan, " gum bi sinn
comasach ann ar n' Ard-Slieanaidhean, agus, ma dh'f heudas e bh i ,
ann ar n uile ghniomhara eile, cumail gu daingean ri prionnsabui
Eaglais Steidhichte. Tha mi n dochas gun cuir sinn an aghaidh
gluasad no tairgse sam bith air son aonaidh ri eaglais air bith a
tha g'eadar dhealacliadh ruinn 'sa phuinc so." ('S bochd nach
do mhair e mar sin.) Thug Hugh Miller, aig an robh fìos air
inntinn na h' eaglais air fad, a chomhaixde so air an Eaglais
Shaoir : " Dhiarradhmaid hiachmhorachd prionsabul Eaglais
steidhichte a sparradh air gach ball de'n Eaglais Shaoir. Bhiodh
e cheart cho cutliaicli a leigeadh sios aig an àm so 's a bhiodh e
do shaighdear armachd a thilgeadh dheth ri aghaidh blàir, agus
dol a steach glan rui.sgte do'n chath. Is e 'n aon bhonn e air am
bheil e comasach cumail suas anns na strìthean a tha tigliinn,
agus an creidimh cleireil agus Ath-leasaichte a chumail suas."

Ach feudair a ràdh nach eil sinn gu bhi air ar ceangal ri bria-
thraibh duine sam bith, ge 'r bith cho àrd am an inblie, agus cho
mòr an ughdarras. Gidheadh cha' n urrainnear sin a ràdh
thaobh riaghailtean ughdarrasachail na h' eaglais, aims na
agriobhaidhean air am bheil i air a bonntachadh, ann an achd-
annan an Ardsheanaidh a tha leijzeadh ris a steidh, agus mar a

6

tha na nithe sin ag agradh gun cumteadh gu dìleas ri a bunait-
ean.

Is anns an agriobhadh ris an abrar " a choir Thagraidh " (claim
of right — 1842), a tha steidh na h' Eaglais Shaoir air a leigeil
ris. Cha 'n eil i nis mo na H' eaglais Shaor na H' Alba ma
sguireas i thagradh air son na bha i' g iarraidh 'sabhliadhna 1842,
agus gun cuir i cùl ris an aon t' suidheachadh anns am bu
chomasach dhi gabhail ris na bha i 'g iarraidh. Tha " choir
Thagraidh " sin anns na briathraibh so — " Tha an t' Ard Sheanadh
a"Tagradh niar an Coir"air an son fein agus air son skiagh
Alba ann an comhcheangal ris an iomadh reachd laghail, agus am,
"Bann Aonaidh," (Treaty of Union) a tha air ainmeacliadh an
deigh so, gum bi an Eaglais saor gu bhi 'mealtuinn a saorsainean,
a h' uachdaranachd, a smachd, a còirichean, agus a sochairean a
rèir an lagha." Nis is e so " Tagradh " nach gabh a bhi air a
thoirt ach do eaglais an an daimh ris an stàid, no toileach a dhol
anns an daimh sin ris an Staid a tha 'm focal " Steidhichte " a
ciallachadh. Tha " Fianuis " (Protest) 1849 a cur an cèìì, — ■" gu
bheil a choir, (claim), a Ghairm, (Declaration) agus Fianuis,
(Protest) an Ard-Sheanaidh a chruinnich ann an Dunt^idin anns a
Mhàigh 1842, mar achd Ard-Sheanaidh saor agus laghail a
foillseachadh fior bhunait na H' Eaglais shaoir, agus gur e
dcultadh na " Coir Thagi'aidh," an t' aon aobhar air son an
Dealachaidh. Uime sin ma ta — uaiì^ saìn bitJi, anns ani biodh a
" Choir Thagraidh " air a toirt, bu choir gum biodh an Eaglais
Shaor ullanih pilleadh ri suidheachadh eaglais Steidhichte.

Anns an dara Achd deug, 1846. "Anns na ceisdean a
chuirear ri hichd dreuchd," tha e air a radh, " Gu bheil an
caglais ag cumail gu daingean ris na beachdan sgriobturail a
thaobh dleasnas sluaigh agus an luchdriaghlaidh ri Eaglais
Chriosd air son an do chathaich i gu so," an dà chuid anaghaidh
Erastianich agus an aghaidh Fein-thoilich. Ann an achd VII.,
1853. " Mu thimchiol bunaitcan na H' Eaglais," tha e aìr a radh,
■' Gu bheil an Eaglais so a cumail gun atharrachadh agus gun
chlaonadh ris a Chlaim, Dedaration, agus am Protest 1842, agus
Protest 1843, mu thimchiol e bhi lafrhail aofus Ssxriobturail comh-

cliòrdadh a bln cadar Eaglais Chriosd agus an Staid, agus na
cumh achan air an coir an comU-chòrdadh sin a blii air a riagh-
ladh — cho-maith ris an t-seasamh gus an robh an Eaglais air a
gairm gu a ghabhail ann an cumail suas nam beachdan so ann an
1842 agus 1843 — a togail fianuis an aghaidh foirneai-t air a coir-
ichean laghail, agus a tagairt dioladh air son na h' encoir a
rinneadh oirre." Tha 'n Eaglais Shaor mas sin ann an " seasamh
fear tagairt a chòrach," o 'n Staid, gus an d' theid dialadh a
dheanamh. Tha i sgur a bhi na H' Eaglais shaor na H' Alba
uair air bith a chlaonas i on t' seasamh sin.

Agus a thuilleadh air sin, tha sinn fuidh fliiacha, am feadh 's
nach eil sinn a tilgeadh uain "A chòir Thagraidh," (claim of
right), " meas mòr a chur air a chomh-cheangal," eadar an Eaglais
agus an Stàid, agus ann an deireadh a " chlaim," tha sinn fuidh
bhoid a bhi "g' ùrnuigh " gum biodh Eaglais Steidhichte air bonn
ceart air a h' aiseag do Dh' Alba. Agus tha 'm Protest ag ràdh,
" gur coir an dleasannas so fheuchain ri fhaotain air gach doigh
laghail, mar a bhitheas cothrom air a thoirt ann am Freasdal
maith an Tighearna," 's e sin gun cuidicheadh agus gun cumadh
an t' uachdaran aimsireil suas Eaglais Chriosd, a reir Focal De'.

Tha n' Eaglais Shaor, uime sin, ann na sgriobhaidhean fianuis-
eachail, fuidh fhiachaibh a bhl tagairt, 1. "coir agus dleasanas
an uachdarain aimsireil a bhi steidheachadh agus a cumail suas
'sa cuideachadh Eaglais Chriosd a rdir Focal Dh^. 2. Meas mòr
a chur air a leitliid siii do shuidheachadh. 3. Bhi 'g' ùrniugh
air son na sochair sin.

Is e so an seasamh agus na nithe a tha sinn fuidh bhoidean
solaimte bhi 'g iarraidh mar Eaglais Shaoir ; agus feumaidh gu
bheil ni sam bith a ni sinn an aghaidh so oni-dìdleas agus mi-
laghail, agus uime sin neo-ghllc agus peacach.

II. — TOBAR AGUS BRIGH A GHLUASAID ANNS AN EAGLAIS ShAOIR.

Shaoilte nach eil feum air argumaid sam bith gu bhi nochdadh
ga bheil an gluasad so g tur an aghaidh fior fhianuis na H'
Eaglais Shaor, agus na bhriseadli air a comh-clieangail sòlaimte.

Thainig i gearr an toiseaeh ann a bhi cho liudha bliadhna

8

gun a " Coir Thagraidli " a cliur fa cliomhair na Pàrlamaid.
Faodaidh gu robh e glic gun so a dheanamh car ùine ; ach fad
nan ceud deich bliadhna cha do smaointich i aon uair air a " Coir
Thagraidh " a leigeadh seachad, ged nach do ghabh i ceum sam
bith air son fhaotainn. Anns a bhliadhna 1853 chuir i 'n cèil as
ùr gum b' e a dleasannas a " Coir " a thagradh nuair a thigeadh
àm iomchuidh, Cha d'thainig na h'aire a " Coir " a leigeil sios-
B' e'n aon aobhar air son nach d' thug i an ni as vlt fa chomhair
an luchd riaghlaidh nach fac i gun robh fathast " Am iomchuidh
ann am freasdal Dhè " air teachd. Ach bha gun teagamh " àm
iomchuidh" ann an nuair a bha gkiasad air a dheanamh gun
cuirteadh as " lagh no Pàtronachd," agus gum biodh an t' saorsa
a shruthadh uaithe sin air a toirt a mhain do'n Eaglais Steidh-
ichte. Bha glaodh mòr air a dheanamh a thaobh an anacoartas
a bha ann gum fàigte muidh san flmachd a mhuinntir dlia' m b'
eigin dealachadh ris an an Eaglais Steidhichte do bhrigh an
achd ud. Ach 'se bu chiall do'n ghaoir so, cha'n e bhi cuimhneach-
adh agus a tagairt an " Coir," ach a chum 's gum biodh fuath do'
n Eaglais Sttiidhichte air a dheanamh nis seirbhe. Nan robh an
Eaglais Shaoir mar a bha i ann 1858, bha i air a " Coir " a chur
an cèil agus a thagradh. Ach sguir i bhi deth 'n inntinn sin ; co
dhiù dhatharraich na leaders aice, agus lean a chuid bu mho dhe'n
Àrd-Sheanadh iad gu dìblidh.

Cìod a tha tilgeadh hun-os-clonn na H'eaglais Steidhichte
(Disestablishment) a' gabhail a stigh ?

Is e tha air iarraidh a nis gum biodh ionmhas na dùthcha air
son cumail suas aobhar Chriosd, no foghhim diadhaidh, air a thoirt
bho shluagh Alba, agus nach biodh gnothuch sam bith aig an
Stàid ris an Eaglais, agus nach toireadh i gnuis dhi. Tha so ro
aimideach agus calg-dhìreach an aghaidh aidhmheil agus bòidean
na H' Eaglais Shaoir. Sin a dh' aidich sinn air an cuireadhmid
mor mheas, sin a gheall sinn a bhi g'ìirnuigh air a shon, sin a
gheall sinn na h'uile doigh laghail a chleachdadh gu thoirt mun
cuairt, tha sinn a nis ag iarraidh gum biodh e gu tur air a
dheanamh eucomasach. Tha sinn ag ràdh gur ni gun diù air an
cuireadhmid roimhe mòr kiach. Sin air son an robh sinn ag

ùmuigh roimhe tha sinn a nis feuchaiun ri dheanarah eucom
asach fhaotainn. Agus tha sinn a nis a dol ann an co-bhuinn
raaile ri uile kichd àicheidh na dùthcha gu sin a chur a bith a
gheall sinn strì a dheanamh air a shon. Cba' n eil e 'n comas
do reusonachadh raeallta sam bith dreach eile chur air a chùis so.
Cia air bith na theid aideachadh, cha' n eil e 'n comas do'n
Eaglais Shaoir gluasad air son nach bi Eaglais Stdidhichte idir
ann, gun a bhi gu h' iomlan a cur cùl ri a fior sheasamh.

Cha 'n e idir a tha' ir ag iarraidh an Eagiais Steidhichte mara
tha i nis dhealachadh ris an staid, air son Eaglais St^idhichte cheart
a chur suas ann an Alba. Theagamh nach biodh sin as an rathad,
ged a dh' fhaodadh e blii dol car fada-dh' fhaodadb e bhi coshinnte
TÌ faithrichean dhaoine aig àm an Dealachaidh, ged nach eil e air
iarraidh le aon do dh' aidmheilean follaiseach, agus seasamh na h'
Eaglais. Ach 'se tha air iarraidh crioch a chur air aidmheil no
Eaglais .sam bith a bhi steidhichte ann an Alba. 'Se sin a tliubhairt
Àrd-Sheanadli na H' Eaglais Shaor ann an 1880 — " gur coir do
bhrigh mar a tha cùisean a nis, an t' airgiòd a rachadh a chur saor
le Disestablìshment a ghnàthachadh air son maitb an t' sluaigh,
agus gum biodh foghkim nis fearr agus nis ciomlilionta air a
thoirt, a r^ir beachdan rauinntir Alba." Tha a soilleir uaithe so
nach eil eidir air iarraidh gura biodh Eaglais Stèidbicht ath-
leasaichte ann. Tha so gu h' iomlan a reir nara Fèin Thoilich
(Voluntaries). Feumaidh gu bheil mura b' urrrain iad a bhi cho
cridheil ag oibreachadh laimh air laimh maile ris na '' Liberation-
ists." Faodaidh a bhuidhean san Eaglais Shaoii* a tha gabhail a
chùrsa sin a bhi 'n dìiil gur h' urainn iad " an Establishment
Principle " a ghleidheadh, ach cionnus as urainn iad a bhi
gabbail orra bhi dol air adhart a rèir an aidmheil agus am
bòidean raar rahuinntir a bhuineas dhi ? Tha na struthain gu
h' iomlan Fein Thoileach (Voluntary), agus tha e eucomasach
a shaoilsinn gu bheil an tobar eadardhealaichte.

'Se an aon aobhar as urainnear a thoirt air son an t' eadar-
dhealachadh a th' eadar aidmheil agus cleachdadh na buidhne so
gu bheil iad ag ràdh gu bheil e eucomasach, thaobh mar tha
cùisean a nis, a bhi 'n dìiil gu faighear Eaglais Stdidhichte

10

tuileadh air bonn ceart ann an Alba. 'Se sin ri ràdh, gu bheil
ni a sgur a bhi na dhleasannas nuair a shaoilear mi-choltach gu
ruigear air aon de na criochaibh a tha san aniharc ann a bhi ga
choimhlionadh. 'S beag a rachadh a dheanamh riamh le Eaglais
Chriosd air son 'aobhair nam b' e sin riaghailt a dol air adhart.
Cha raighailt idir air son dleasannais co aca tha ni coitach ri
bhi soirbheachail. Tha 'n Eaglais sin gu tur mi-dhìleas a dh'
f huilingeas i fè'm a bhi air a cumail fuidhe le coltasan mishoir-
bheachail. Agus tha ni nis àirde aig an Eaglais Shaoir san
amharc na 'n dioladh a tha i' giarradh o 'n stàid. Tha aice ri
lianuis neo-fhein-spèiseil a thogail air taobh Chriosd, mar " Chean
gach uil' uachdaranachd agus cliumhachd ; " agus cha 'n urrainn
i sin a dheanamh ach anns an t' seasamh sam bheil i. Is coir
dhi bhi toileach fantuinn mar a tha i mòran nis faide, mas ann
mar sin a bheir i fianuis air son Chriosd, le bhi 'g iarrridh a
" Coir Thagraidh." Is leor an duais dhi an t' urram so gus an
tig ùm na Tighearn air son a cobhair. Buanaiclieadh i na h'
obair le a siàil air laimh a Cinn a tha Uilechumhachdach, aig am
bheil cridheachan nan uile dhaoine agus na h' uile nithe fuidh a
smachd.

Ach cha 'n urainn i ràdh gur e cho doirbh 'sa a bha 'n gnothuch,
nuair nach d' rinn i aon oidhirp air a " Coir Thagraidh " a
thoirt fa chomhair na Pàrlamaid òAo 1843; agus nach e'il mar
sin aon fliaill'inn aic air chunntas. Cha 'n eil nithe nis mi-
ghealltanaiche na nuair a bha 'n Eaglais dìleas ann an 1853, agus
a rùnaich i cumail ris an t' suidlieachadh a thog i deicli bUadhna
roimhe sin, agus a thagair i a " coir." Blio' nuair sin cha do
ghabh na cuirtean siobhalta gnothuch sam bith ri riaghladh
spoiradail na h' eaglais — co dhiìi oidhirp sam bith a chaidh leo.
An àite sin is ann a dh' fhurich iad gu h' iomlan o bhi g' iarraidh
lamh an uachdar air an Eaglais. Bho 'n am sin mar an ceudna,
tha " Achd na Pàtronachd," a b' aobhar araidh an Dealachaidh,
air a chur as, agus sin leis an dearbh Pharlamaid bu mhi-
choltaiche bheireadh fuasgladh do 'n Eaglais o na ceang-
laichibli a bha 'n t' Achd sin a leagadh oirre. Cha 'n ann bho
atharrachadh sam bith a thainig san Flu-casdal a dheirich

11

atlmrrachadh cleachdaidh na h' Eaglais Shaor. 'S ann a dlieirich
e bho atharrachadh an inntinn na h' Eaglais fein. Dheirich an
gluasad air son " Disestablishment " bho eud air son an Eaglais
Steidhichte bhi fàs ann an neart, agus bho iarrtus aonadh ri
" Voluntaries " gus 'm biodh aon eaglais mhòr ann a bhiodh uiread
ri ann an àireamh, 's ann an ùghdaras.

COMHARRAIDHN^X DOL UAITHE.

Tha 6 ceaduìchte gu leor dearbhadh a chur air gluasad dheth
'nt'seorsa so le bhi toirt fanear coltasan staid Spioradoil na
h'eaglais ri lìnn dha eiridh agus dol air adhart. Faodaidh gun
teagamh Eaglais a tha dol air ais iomadh nì cliùtach a dheanamh,
ach cha'n in-ainn Eaglais sam bith, ann an staid cìil-sleamh-
nachaidh dol as o'n amharus so. 'S iàidir gun teagamh an grunnd
air am fìreanaich ì a gniomhara, mun urainn i dol as o'n amliarus
so. Ach ma dli'fhaodair na h'atharraichean eile, a tha gun tea-
gamh a nochdadli dol uaithe, a chur as leth an aon aobhair ris a
so, feumaidh e bhi air a dhìteadh, agus a mheas mar chomliarradh
eile air galair spioradail.

Is e neo-sheasmhachd galair ar n'eaglais. I bhi cur suas le
mearachdan air an deanadh i aon uair obair aithghearr (le'n
spionadh a nios) a tr^igsism air an doigh aoraidh a tha i fuidli
bhoid a bhi cumail ris, tha iad sin nan comharraidhean air a
tinneas, agus an gluasad so air son nach bi Eaglais Steidliichte
ann (Disestablishment) aon eile dhiu. Sguir i ann an tomlias
mòr a bhi cumail gu daingean ris " an t' samhla teagaisg " bu choir
dhi choimhead agus a dhion, eadhon na h'oidhirpean air Focal
Dhe a dhion 'sann a bha i mar gum biodh a phairilis oirre, sguir
i speis chùramach a bhi aice de 'n riaghailt seirbhis a dh 'orduich
an Tighearn, agus leig i dhi, air son feum cleachdail sam bith, aon
dheth na bunaitean air an robh i air a suidheachadh. Shruth iad
.so uile bho i dhol air ais ann an creidimh agus ann an gràdh,
'scha'n urrainnearr aobhar eile thoirt air. Anns an tomhas anns
am bheil an gluasad air son " Desestablishment " calgdhìreach an
aghaidh a ceud aidmheil agus bhoidean, tha e mar sin a fior cho-
'chòrdadh ri a comhairaidhcan dol naithe.

12

Cluìnnear cheana anns an Eaglais Shaoir toiseach iolaich air
son " Diadhachd reusoin " (Rationalism) an aghaidh Fior Dliia-
dhachd, maile ri bòsd air son adhartachd. Tha riaghailt teagaisg
na theadhair le muinntir a tha 'n dùil gur coìr leigeil leo fàs mar a
thoiliclieas iad fe'in ; agus tha'n spiorad so a tha ceannairceach an
aghaidh " buarach air an sraaointin " a cheart cho neo-f hulangach
air riaghailt cleachdaidh. 'S coma leis na daoine sin nach seas
suas air son gloine na Firinn seasamh air son naomhachd na
Sàbaid. Bha so air a dheanarah g\è shoilleir o cheann ghoirid
anns a chlèir as mo na' n'Eaglais leis a " chuideachd adhartaich."
Tha'n toiseach am briathra atmhor, anaghaidhDiadhachd, ann an
cumadh tagraidh air son blàs as farsuinneachd seii'c-air son cleachd-
adh a thoirt do ghràdh an aìte fuachd agus cumhannachd an tea-
gaisg ghnathaichte. Ach bu ni neònach au gràdh a chuirte 'n aite
teagaisg. Tha iad a càineadh diadhachd air son a fuachd, gidheadh
cha'n èirich an gràdh fdin gu bràth os ceann meaghbhlàs. Uiiead
do theas 's a gheibhir mun timchiol 'sann anns na sradan nimh
neach at hilgeas iad gu feargach an aghaidh a mheud 's a tha
" cathachadh air son a chreidimh." Tha 'n gràdh ùr so a ruith
sios teagaisg falkiinn air son a churahanachd, ach tha e fein cho
cumhan 's nacheil e comasach fhaicinn ciod e an ni mòr dha 'n
toireadh e rùm. Ciod e ni a phògadh « ? Cha 'n e an ni as
gi-adhaich ùile gu leir " teagasg fallainn," anns an faicear glòir
ainm, agus gràs slàinte, Dhe ann an Criosd. Cha' n e an lagh is e
iomhaigh Dhe, oir ditidh e raar Pharisealachd na h' uile
oidhirp curamach air cumail ri iarrtuis. Cha 'n e obair
gràis anntasan a tha air an ath-nuadhachadh ann an iorah-
aigh Dhe ; air tha e cur sin an suarach ; agus a raeas
mar mealladh a bhi ciìramach dearbhadh a chur air a thoraidhean.
Cha 'n e an doigh seirbliis a dli 'f hag Criosd aig Eaglais ; oir is
docha leo blas an t' saoghail a riarachadh na bhi air an riaghladh
leis an Sgriobtur. Cha 'n o mhuinntir a tha cùramach a bhi
gluasad ann an eagal De ; oir is iad sin cusbairean am fuath. Co
nis a gheibh àite anus a ghràdh bhòsdail a tha 'n so ? Cha 'n
fhaidh ach fè'm, agus diomhanas gliocais an t' saoghail. Is leoir
an cridhe as cuine;e air son iiràdhan leibideacli dhe 'n t' seorsa sin.

13

Ach tba iad so a r' am faicinn ann an teagasgan follaiseach ciiid
do " Phrofessors " san eaglais Shaoir, agus ann an connsaichean
cùirtean ar n' eaglais, agus cha 'n eil do dh'eud annta na bheir
ruthadh ann an eudan na buidhinn a tha deanamh uail anns na
nithe sin. Agus an spiorad a tha faighinn cron do fhior dhiad-
hachd 'se e tha 'g eigheach air son fuasgailteachd ann am modh
aoraidh. Dhiarr e 'n toiseach leasachadh dhàn maile ri Leabhar
nan Salm. Nuair a cliaidh sin a thoirt dha le Eaglais a thoisich
air claonadh o " na seann slighean," dhiarr e tuilleadh agus
tuilleadh dhiu sin, gus am fàs an ciocras cho mòr air son nan
laoidhean, mar a thachair ann an America, agus gum fuadaichear
Saihn Dhaibhidh gu h'iomlan a mach as na h' eaglaisean. Agus
tha nis gu tighinn a dh' ionnsuidh an Ard-Sheanaidh iarrtus air
son innealan ciuil anus an Aoradh fhollaiseach. Agus tha cho
beag do chùram an gnothuch so a rannsachadh mun taisbean iad
an iarrtus, 's gur leoir le fear dhiu 'ràdh — gun robh innilean ciuil
's an T' Seann Tiomnadh agus nach eil iad air an toirmeasg 's an
Tiomnadh Nuadh. Tha fear eile dhiu ag ràdh gur e iarrtus nan
cothionalan bu choir a bhi na riaghailt do 'n eaglais.

Agus tha 'n treas fear a toirt mar aobhar air son gum bu choir
innealan ciuil a bhi 's na h' eaglaisean a chionn gu bheil an saoghal
air fas cho d^igheil air ceòl. Mun d' theid mòran uine seachad
aontaichidh ar n' eaglais ri bhi riarrachadh a chiocrais fheohnhor
so anns an aoradh.

Nis tha an ghiasad air son " Disestablishment " ann an dlù-
dhaimh ris na nithe so uile. Mar is ann bho as-cieidimh an t'
saoghail a thainig diadhachd reusoin (rationalism), agus bho bhi
toileachadh an t' saoghail feohnhorachd ann an aoradh, 's ann
bho dhoighean riaghlaidh au t' saoghail a thainig an gluasad air

O O O O Cl

son "Disestablishment." Cha 'n àicheaidh neach sam bith gu
bheil a leithid so do dh' atharrachadh na dhol naithe, ach a mhàin
iadsan a tha 'g iarraidh am barrachd saorsinn dhe' n toil fein.
Faodaidh iad so bhi aoibhneach air son leudachach na h' eaglais.
Shaothraich iad air son cur suas sìtheil le " treigsinnean ùra,"
agus theagamh gu bheil iad toiUchte air son tomhas do shoirbh-
cachadh. Faodaidh crun cuir iad an " t' adhartas " so as leth

14

fàis ann an eòlas, no gràdli as ionraice do 'n f liirinn, no as lcth
ath-nuadhachaidh am mothaichean spioradail. Ach cò ghabhas
air fdin àicheadh gun cleachdadh an Eaglais i fein gle eadar-
dhealaichte ann an 1853 seach mar a rinn i bho cheann deich
bliadhna. Tha 'n t' atharrachadh cho mòr 's gur gann a dh'
aithnichear gur i 'n aon eaglais a th' ann. Their an f headhain
a tha dol leis an t-sruth gur ann tha 'n t' atharracliadh so ann an
cleachcladh na h' eaglais do bhrigh atharrachadh amannan.

Ach ciod a tha 'n leithsgeul so a ciallachadh ? 'N e gum feum
an eaglais a beachdan atharrachadh air son atharrachadh nan
amannan ? No gur e dleasannas na h' eaglais i fèin a cho-
chumadh ri atharrachadh shuidhichean ? Cha 'n urainn gur e
cheud aobhar a tha air a chiallachadh ; oir cha bhiodh sin acli ag
ràdh nach eil steidh àraid sam bith aig an eaglais, agus gu faod i
a cleachdadh atharrach gu tur air sgàth nithe o 'n leth a mach.
Ach 'se tha air a chiallachadli, gu faod an eaglais, am feadh a
dh' fhanas i air an t' seann bhunait, a h' aghaidh a chumail a rèir
's mar a clheireas nithe mu' timchioll. Tha so ceadaichte gu
leor, agus cha 'n urainn eaghiis sam bith fantuinn gu glic o sin a
dheanamh. Ach tha eadar dliealachadh mòr eadar atharrachadh
aghaidh agus atharrachadh suidheachidh. Agus 'se so a tha ri
chur as leth na H' Eaglais Shaoir. Cha d' f han i ann an creidimh
agus gradh an t' suidhichidh a ghairm an Tighearn i gu ghabhail,
agus air an d' fhan i gu dileas re tamuil, ach ghlacadh i ann
ann an struth riaghladh feolmhor, agus bha i air a giulain air
falbh. Mur biodh ann an ghiasad an " Disestablishment " ach
atharrachadh cleachdaidh air an t' seann steidh, dh' fhaoidte
leithsgeul a ghabhail, mui- b' urainnte mholadh. Ach 'se th' ann
atharrachadh an stèidh. 'Se th' ann dol thairis gu grunnd na
" Voluntaries " air son aonadh an aghaidh Steidheachadh eaglais.
Faodaidh i a h' aghaidh a thionndadh, ach feumaidh i cumail ri
a"Protest" an aghaidh " Erastianachd " air an aon laimh, agus
" Voluntaryism " air an laimh eile. Feumaidh i so a dheanamh^
mur siruir i bhi na H' Eairlais Shaoir na H' Alba.

15

III — Ar dleasannas san am.
Is e ar clleasannas aig an àm so._^thaobh a ghluaisid so (Dis-
establishment) fantuinn uaith, agus cumail gu dlùth ri suidh-
eachadh an Doalachaidh. Tha mi dol a rannsachadh nan
argamaidean a tha air an cleachdadh gus sibh a bhi trèigsinn an
t' suidhichidh sin, agus a bhios sibh air ur gairm gu cur nan
aghaidh.

I — Staid mhi-ghealltannach na H' Eaglais Steidhichte.

Tha iomadh nach urainn amharc air a cheisd so ach ann an
sealladh na staid anns am bheil an Eaglais Steidhichte aig an am
so. Tha mòran ga ràdh air so' san uaigneas, ged nach faighear
cho cubhaidh mòran a ràdh mu thimchioU san fhollais. Gidheadh
tha mòran a tha air an giulan air falbh leis a ghluasad aig nach
eil aite seasamh d 'an cognis, leis am fireanaich iad an deanadas,
ach do bhrigh an staid mhi thaitneach 'sam bheil an Eaglais
Steidhichte. Cha 'n eil mise dol a ghabhail leithsgeul na h'
eaglais sin. Ach ged a bhiodh i nis miosa na darìreadh a tha i,
cha 'n urainn mi fhaicinn air son sin car son a sguirinnse
dhiarraidh am beannachd sin do 'm dhùthaich, a tha mi fuidh
bhoid meas a chur air, ùrnuigh air a shon, agus, mar aon dhe 'n
Eaglais Shaoir, stri a dheanamh gu faighear e. Faodaidh sin a
bhi na aobhar air son gum bu mhaith leam an t' airgiod ud
(endowments) a mach as na lamhan aig am bheil e nis, ach cha 'n
eil sin na aobhar idir air son nach bu mhaith leam e bhi ann an
lamhan muintir a bhiodh ni bu dìlse ann 'a cliur am feum.
Agus nach e na daoine sin a tha e air a ràdh gur coir an spùin-
eadh dhe 'n airgiod, an dearbh mhuinntir bho nach urainnear
a thoirt. 'S cinnteach nach dean sibh peanas air ginealaichean
ri teachd air son cleas a ghinealaich so. Dh' fhagadh "Disestab-
lishment," na ciontaich gun bheantuinn riu, oir cha bheanear ri 'n
cuid thad 's is beo iad. Rachadh a bhuiUe thairis orrasan, agus
blmaileadh i air an atli-ghinealach ann an Alba. Agus am biodh
e Criosdail, eadhon ged bhiodh e reusonta, so a dheanamh na
eithso;eul airson " Disestablishment ? " An e seann leithsireui

16

nan Caldèach air son am fòirneart air Israel a ghablias sinn,
" Cha'neil sinn ri cron air bith, a chionn gu' n clo pheacaich iad
an aghaidh an Tighearn," (Jer. 50. 7.) Cha 'n eil an aon tomhas
dol uaithe ri fhaicinn 's an Eaglais Steidhichte, eadhon ged tha
" Na Searmoin Albanach" aice, 's a tha ri fhaicinn again fein bho
1843, agus bho chionn ghoirrid bha sin gle shoilleir bho mar a
dhèilig i ri briseadh na Sabaid le " lecturean air nithe saoghalta,"
seach sinne, anns na clèiribh. Cha 'n fhuihng mi idir a ràdh gu
bheil sinn a nis cho iosal riusan. Ach tha mi tomhas dol air ais
na H' Eaglais Shaor bho inbhe gu mòr a b 'àirde na bh' acasan
ann an 1843. 'S is olc a thig do dh' Eaglais a dh' atharraich cho
mòr ann am fàs nis miosa, lochdan na H' Eaglais Steidhichte
dheanamh na aobhar air son an dol air adhart, agus gidheadh 's e
an t' atharrac hadh, a tha deanamh a dol air adhart cho neoleith-
sgeulach, o' n d' eirich e. Ach cha dàna leis a bhuidhinn a tha
g' iarraidh " Disestabhshment " air son gu 'n deanta aon Eaglais
mhòr Phresbitreach ann an Alba, an leithsgeul so ris an do bhean
mi, a gnathachadh. 'Sgann gu freagradh e ràdh, " tka na daoine
so cho dona's gu feum sinn an tigh a leagadh mu 'n ceann ; 's tha
iad cho maith 's gu bheil sinn ro-dheonach aonadh riu."

2 — Erastianachd na H' Eaglais Steidhichte.

Bha uair ann gum be so an aon ni na suidheachadh a bha air a
thoirt na h' aghaidh. Bho chaidh Achd na Pàtronachd achur as,
agus nach do ghabh na cuirtean siobhalt gnothuch rithe, leigeadh
seachad an leithsgeul so air son " Disestablishment." Tha cuid
de'n luchd tagraidh air son " Disestablishment " nach gabhadh
orra'm bonn sin a thagradh, do bhrigh gu robh daoine gu mòr
na b' fhearr nan fheadhain a tha air ceann a ghhiasaid so nach do
ghluais an lamh maile ris na Liberationists nuair a bha suidh-
eachadh na H' Eaglais Steidhichgu mòr nis miosa, te thaobh
Erastianachd, na tha e nis. Gidheadh thu cuid, leis nach bu
mhaith tur chùl a chur ri 'n daimh ris an eaglais sliaoir, a their,
gu bheil i bhi idir ann am bith na fhianuis an aghaidh suidh-
eachadh na H'Eaglais Steidhichte aig an àm, agus gur còir
uime sin a tilgeadh bun o' s cionn. Ach cha 'n eil a leitliid sin
do cho-dluinadh idir so-thuÌG;sinn do dh' iomadh. Nach bu choir

17

gum feuchta ri olcas steidh na H' Eaglais Steidhichte a chuir
ceart.

Nam b' urainnte dhearbhadh nach robh doigh air a h' ath-
leasachadh ach le a tilgeadh bun o' s cionn ; agus nam biodh sùil
gun rachadh oidhirp a dheanamh aù' Eaglais Steidhichte air bonn
a b' fliearr a chur suas na h' àite, dh' fhaodta 'n argumaid sin a
ghnàthachadh. Ach tha cheud ni eu-comasach a dhearbhadh,
agus air son an dara ni cha ghabh Fein Thoileach sam bith san
Eaglais Shaoir air a ràdh gun iarr se e. Ach tha cuid ann a tha
dàna gu leoir gu ràdh, gu bheil a " Choir Thagraidh " ag iarradh
an Eaglais a dhealachadh ris an Stàid. Gun iarradh a " Choir
Thrgraidh " (Ciaim of Right), a leithid sin ! Cha bhiodh
e soirbh focal eile ghnàthachadh, eadhon nuair a tha cuid coma
ciod a their iad, is michuimsiche na sin. Ciod a tha' n " Claim
of Right)," ag iarraidh ? Gum bioclh Eaglais air a dion leis an
lagh shiohhall o hhifuidh smàig na Stàid. Is e sin, 's cha 'n e
ni sam bith eile tha i 'g iarraidh. Agus cha b' urainn dhi " Dis-
establishment " iarraidh, oir bha i air a toirt a lathair le Ard
Sheanadh Eaglais mt H' Alha ; agus nam biodhta air na bha i
'g iarraidh fhaotainn Cha robh 'n " Dealachadh " air tachairt.

3. — Tha bhi cumail suas Eaglais Steidhichte na anaceartas
do'n dtithaich.

Is e so argumaid as trice tha nis air a toirt air aghaidh. Ach
iiha 'n tomhas anns am faigh an argumaid so lamh-an-uachdar a
nochdadh am fàs a tha " Voluntaryism " agus beachhan luchd
àicheidh a deanamh 'nar measg. Bithidli an argumaid so ro-
bhuadhach air inntiun na muinutir a chùireas meas air nithe a
mhàin a reir na gheibh iad asda do bhuanachd shaoghalta, do
dh'urram, no do thoilinntinn. Cha' urrain iad so luach a
chur air ìimhlachd do Fhocal Dhe, no fianuis air son cUìi Chriosd,
no ni sam bith a chuidicheadh cur air adhart aobhair air an
talamh.

Cha d'thig na nithe so idir fanear dhoibh ann a bhi smuain-
eachadh ciod a bhidh ceart dhoibli a thoirt 'sa dheanamh. Cha'n
urainn inntinnibli luchdaichte le nithe talmhaidh a thuigsinn cia
mar is e dleasannas Uachdarain Eadais Chriosd aideachadh agus

18

a chuideachadh, agus mar a ni e sin, nach coir dha aidmheil sam
Lith eile aidcachadh, no chuideachadh. Ach tha iad a faicinn
iomadh eaglais, agus nacli eil ach a h'aon dhiu a sealbhachadh
cuideachadh o'n stàid, agus cha dean iad uiread agus rannsachadh
a dh' f haicinn cia mar a tha sin ceart. Cha' neil e na obair chiat-
ach a bhi feuchinn ri 'n leithide sin a riarachadh. Is mòr gum
b' fhearr feuchinn ri 'n togail as an tahnhaidheachd anns am
bheil iad, na 'n cuideacliadh gu luidhe sios far am bheil iad. Oir
dhe na h' uile ni, 's e Fein Thoileachd (Voluntaryism) as neo-
spioradaile. Cia mar a bhiodh e air a chaochla 's nach eil ann
ach rud a dh' f hàs as a " Cheannairc Fhrangaich " (French Revohi-
tion). 'S ann as a sin a fhuair sinn e, agus is coltach e ri àite
bhreith. Gidheadh cuirear an neo-spioradalachd as leth nan
daoine tha tagradh air son aidmheil diadhachd leis an rioghachd
(national religion). Tha e gabhail fàth air cuideachadh na H'
Eaglais Stèidhichte leis an Staid gu bhi tilgeadh spìd air an
stèidh aice. Feumaidh e sùil a chi còirichean Chriosd ann na
dhaimh r'a Eaglais, agus au t' eud sin air son a ghlòire a thogadh
neach os cionn nan iarrtusan Jeibideach aige fèin air son saibhreis,
gu ruigsinn air sealladh ceart air coir Eaglais Chriosd air gnùis
agus cuideachadh bho Uachdarain rioghachdan. Ma leigear so
seachad caillear sealladh air iomadh gealladh a bhuineas do'n
Eaglais, agus caillear greim dheth na h' aon innealan a ni stàth-
ann an am gleachd ri cumhachdan an dorchadais ris am feud an
Eaglais fhathasd a bhi ann an cath. Cha' n eil teagamh nach eil
iomadh a tagradh air son Eaglais Stèidliichte a mhàin air sgàth
iad a bhi faotainn agus a seilbheachadh a cuid airgioid. Is toigh
leo " na builinnibh agus nan' ^isg," 's uime sin tha iad eudmhor
air son Stdidheachadh eaglais. Tha 'ra bonn air am bheil sin
ro-spioradail air an son, ach tha bhuanaclid aige hiachmhor gu
leor leo. Cha' n urainn duine mòran spcis iarraidh air son iad
so, no mòran foighidean ri 'n tagradli as leth Eaglais Steidhichte.
Acli cha tilg feolmhorachd na muinntir a bha gu h' eudmhor a
leantuiun losa, a mhàin a chionn "gu 'n d' ith iad diieth na
builinnibh agus gu 'n do shasuiclieadh iad," sgàile dorclia sam
bith air ionncantas a mhiorbhuil leis an robh am biadli air a

19

dheilbh, no air glòir an Ti a rinn am miorbhuil. Cha mho na sin
bu choir gu 'n cuireadh saoghaltachd agus sannt na muinntir apns
an Eaglais sin a tha " gu suaimhnacli air an deasganaibh," spior-
adalachd a steidh an co-cheangal ris am bheil iad a faotain sin a
tha iad a seilbheachadh, as an t' sealladh.

Tha e air a ràdh gu bheil cumail suas Eaglais steidhichte na
ana-ceartas ann an riaghladh na dùthcha, a mliàin a thaohh a.
dhaimh ris a mhuinntir nach eil an taobh a stigh dhi. Agus tha
e air aithris gur iad sin a chuid as mo, am feadh chuireas cuid
dhiu an aghaidh Eaglais stèidhichte air achd sam bith, cuid eile
'faotainn coire do shuidheachadh na H' Eaglais a tha nis Steidh-
ichte, 's uirae sin tha e ana-ceart gum biodh i air a cumail suas
an aghaidh beachd iad so. Is e sin an fhior argumaid a nis air a
gnàthachadh ; agus tha i air a bonntachadh air so, gu bheil
dleasannas Uachdarain air a chuingealachadh ri toil na buidhne
as mo dheth na li' iochdarain, no nach coir dhoibh ni sam bith a
dheanamh ma bhios eadiion a bhuidhean as lugha gu coguiseach
naaghaidh. Feumaidh a mhuinntir a tha cleachdadh na h' argu-
maid so seasamh air gum biodh e ana-ceart do'n uachdaran aim-
sireil gnuis sam bith a thoirt do Eaglais Chriosd mur biodli sin
taitneach do'n chuid as mo deth 'n t' sluagh. Ach nach e so
beachd luchdàiclieidh air modh riaghlaidh' a tha 'n dùil gur ann
bho thoil an t' shluaigh a tba cumhaclid an uachdarain a
g' eiridh, agus nach ann bho òrduchadh Dhe, Ma bha bhi ruidli-
eachd air so do-sheachainte ann a bhi cur air adhart "giuasad
an Disestablishment," tha e gu tur an aghaidli beachdan na
H' Eagiais Shaoir.

Co air a tha 'n eucoir air a deanamh ? An ann air a chuid
dheth 'n t' skiagh a bhuinneas do 'n Eaglais Shaoir ? Cha 'n
urainnear sin a ràdh ; oir ma chumas an Eagiais Shaor ri
h'aidmlieil agus ri a boidean, cha 'n urainn i ràdh gu blieil e na
eucoir eagiais a bhi stèidhichte anns an dùtliaich so ; agus mun
urainn iad iad fdin f hireanachadh air son a bhi tagradh gun tugta
gu crìch an Eaglais Steidhichte air son encoiran a suidheachaidh,
feumaidh iad a nochdadh gun du chum iadsan an gealladh an
eucoir sin iarraidh a tholrt air falhh, agus gun deachaidh an

20

dndtadh. Gus an dean iad so, tha e ro-mhi-chubliaidh gun
ckiinnte focal as am beul air ana-ceartas an riaghlaidh.

An ann air na " Voluntaries " a tha 'n eucoir air a deanamh ?
Cha mho is urainnear so a ràdh. Oir ciod a tha air iarraidh
leosan a tha tagradh air son eaglais steidhichte ? Cha 'n e cur
suas eaglais vir sam bith, ach gum biodh eaglais a bha air a cuid-
eachadh leis an Stàid o cheann iomadh ceud bliadhna air a cumail
suas fathasd. Ma 's e is gu 'n d' atharraich beagan do shluagh
Alba an inntinn a thaobh ceartas an ni bha 'n rioghachd a
deanamh, an coir uime sin do Dh' Uachdaranachd na dutcha sin a
thilgeadh air falbh a tha iadsan a dìteadh ? Am blieilear a
deanamh ainneart air an coguis ? Nach eil làn shaorsa aca
fantuinn air falbh o 'n Eagiais Steidhichte, mas e sin an roghain.
Agus ma tha aig beagan dhiu ri cìs a phàigheadh air son cumail
suas na h' Eaglais Stèidhichte, nach ann fuidh 'n ualach sin a
chruinnich iad am maoin. Agus ma tha sin gu h' olc leo, 's cinnt-
each nach cruaidhchàs sam bith eisimpleir Chriosda leantuinn, a
phàigh cis do Cheusar, agus a rinn eadhon miorbhuil gus f hao-
tainn, ged a cliaidh cuid dheth gun teagamh a chumail suas
iodhal-aoraidh, air son am biodh an luchd riaghlaidh cunntachail.
Aeh co dhiù, cha b' aobhar ceart sam bith air son gun spuinnteadh
an dùthaich dliefch sin a dhearbh a bhi na bheannachd do 'n t'
sluagh fad cheudan bliadhna, air son faoineisean agus teagamhan
beagan dhaoine.

4. — Cha 'n eil air iarraidh ach an t' oirgiod a thoirt o 'n
Eaglais Stèidhichte.

Is e so a tha " bhuidhean fhuasgailte " (Liberationists) anns
an Eaglais Shaoir ag ràdh. Cha' neil an còr air iarraidh, ars
iadsan, ged thachradh an " Disestablishment." Ach cia air bith
tha 'n ciocras aca ciallachadh, cha 'n e so uile na thachras ma
gheibh iad an iarrtus. Tha tilgeadh Eaglais na H' Alba bun os
cionn a gabhail a stigh mòran a bharrachd air sin. Cha 'n urainn
sin tachairt gun na h' uile aidmheil l'er rioghachd air diadhachd
agus air an fhirinn, agus air Eaglais Chriord, bhi air a thoirt air
falbh. Is ann a mhàin tre 'n Eaglais Steidhichte a bha 'n
Soiso^eul atjus diadhachd air an aideachadh ao-us air erabhail riu

21

idir. Cba bhiodh anns an Eaglais a dhealachadh o 'n Stàid, ach
abhi cur cùl ris na h' uile aidmheil agus umhlachd (l'er rioghachd)
do Dhia troimh a Chriosd. Mur bi Eaglais Steidhichte ann
bithidh riaghladh na dùthcha air bonn àicheidh a thaobh Alba.
Agus tha sin gu mor nis cudthromaiche na ged bheirte 'n t' airgiod
o 'n Eaglais Steidhichte. Dhinnseadh dliuinn o' cheann ghoirid
nach ni ùr sam bith ann an ^.Iba bhi cathachadh air son steidh
no " principle," agus tha iadsan aig am bheil an ceum toisich an
aghaidh na h' Eaglais Steidhichte ag ràdh gur iad hichd leanmh-
uinn nam martarrach a chathaich anns an àm a chaidh seachad.
Cha 'n e so co dhiu, " Coir Thagraidh." Ciod na cathan a bh'
ann 's na h' amaibh sin ? Nach b' e gun robh ar n'aithrichean
diadhaidh ag cathachadh air son an eaglais a bhi saor bho chuing
Cheusair, 's gum biodh Alba air o cumail fuidh chuing Chriosd,
Chathaich na daoine so air son eaglais sliaor dhùthchasail —
eaglais steidhichte bhiodh saor. Agus tha, ma 's fior, na " Libera-
tionists " a leantuinn an eisimpleir ! Tha cath an aghaidh aon
dheth 'm beachdan na chath as leth cusbair an diombsan.
Faodaidh na daoine so cainnt sam bith, cia air bith cho neo-
chuimseach, a ghnàthachadh an deigh so. Thubhairt aon aca bho
chionn ghoirid gun robh an ni air son an robh iadsan a catha-
chadh a beantuinn ri "beatha as àirde na phòca." Tha e doirbh
luach beatha na " pòcaid " a mheas ; ach shaoileadh neach nacli
ruigeadh a " bheatha as àirde " leas a bhi gle àrd air son a bhi os
a cionn. 'S e blia air a chiallachadh gun robh mòran abharrachd
air an t' airgiod a thoirt air falbh air a ghabhail a stigh anns a
chùis. Ach anns an tomhas anns am bheil so fior, tha e brònach
a bhi faicinn dhaoine dol gu dall an aghaidh nithe ài'd agus
cudthromach, agus nis ro-bhronaiche bhi g'an cluinntinn a gràdh
gur ann tha iadsan ag iarraidh ruigheachd air " beatha 's àirde."

Tha e air a ràdh mar an ceudna nach ruigear a leas eagal a bhi
gun tachair ach an f airgiod a bhi air a thoirt o 'n Eaglais
Steidhichte, a chionn 's gu bheil lagh na Sàbaid, laithean traisg
agus buidheachais le toil an luchd riaghlaidh ann an Staidean
America far nach eil eadhon aidmheil sam bith air Dia ann an
lagh na dùthcha. Agus tha so air innseadh dhuinn le fior

22

" Voluntary." Ach ciod an leasan a dh' f liaodas sùra fhoghkim
o 'n leithide sin do nithe ? Nach e ged a tha iad ag aideachadh
beachdan na " Vokuitaries/' nach dàna leo an cur ann an cleacd-
adh ? Cha dàna leo dhol air adhart a reir a bheachd sin, mar
tha iad ag iarraidh ann an Breatuinn an daimh a tha eadar an
Stàid agus Eagiais Chriosd a ghearradh as. Mur bi an luchd
riaghlaidli ud mi-dhìleas do 'n blieachd so cha 'n urainn iad meas
f haotainn o 'n t' sluagh. Beachd sam bith nach urainnear a chur
an cleaclidadh gun creidirah agus modhalachd na rioghachd a
cliur an cunnart, 's cinnteacli nach còir do mhuinntir anns an
eagiais a bhi g'a mholadli do uaclidaranachdan dìithcha.

5. — Is còir an Eaglais a dhealachadh o 'n Staid air soìi
aonaidh.

Tlia gle thric mòr chudthrom air a leigeil air cho iarrtanach 's
a bhiodh e gu 'm biodh aon Eagiais mhòr Phresbitreach ann an
Alba. Cha 'n urainn sin a bhi, tha iad ag ràdli, gus an teid an
Eaglais Steidhichte chur as. Tha iad ag aisling nan tilgte ise
bun os cionn, ga 'n tigeadh na Presbuteiriauaich uile ann an
Alba gu bhi nan aon Eagiais mhòr a konadh an dùthaich. Ach
tha 'n aiskng so a togail nan tri ceisdean so. 1. — An tigeadh iad
uile cuideachd ? 2. — An soirbhicheadh iad cuideachd ? 3. — Am
fanadh iad cuideachd ?

1. — Am hheil e coltach gun tig iad cwideac/id. — Cha 'n eil an
coltas is kigha air so, fhad 'sa thuigoar o 'n tomhas gràidh a tha
fhathasd air gach taobh. Tha h' aon co dhiu, agus sin an te 's
mo dhiu, nach bi ro-dheonach air son an aonaidh sin. Bithidh i
ga faotainn fein, car ìiine co dhiu, gle neo-eisiraeileach, do bhrigh
nacli eagal do theachd-an-tir am ministearan fhad 's is beo iad,
agus cuiridh i cak a ceud staide as leth na tha 'g iarridh aonaidh
ritlie. Cha 'n eil e gle cliokach, uime sin, gu 'n sruthadh aonadh
ann an gràdh bho leithid sin. Ma theid aonadh a dheanamh leis
na h' eaglaisean uile, le bhi dealachadh na h' caglais o 'n stàid
feumaidh gur ann o spiorad neo-chùrain a nithear e. Tha gach
aon dhiu air an teagasg ann an sin. Thoagarah nan aonadh a
mhuinntir mhi-churaraach anns gach caglais ri cheile gur h' iad
a clmid bu mho, agus tlia aonadh air bonn airahleathan, agus le

-cfiird las agus bhreòite, comasach gu leor. 'Se an suaicheantas a
hhiodh ac' araon — " Leag leam agus leagaidh mi leat." Mar as
farsuinge a bhios eaglais, 's ann is cuinge bhios a bunait, oir
feumaidh i bhi soirbh a cur air son snamh, agus aite innto air
beathaichean glan agus neoghlan, ach ag eadar dhealachadh ris an
airc, anns gum biodh rùm gu h' araid aig na beathaichean neoghlan.

2. — An soirhhicheadh a kithied do' dh' eaglais ? — Tha e
eucomasach. Gun soirbhicheadh i gun oidhirpe sam bith
air " uile chomhairle Dhe a chur an ceille ! " Gun soir,
bhicheadh i ag iarraidh a mhàin a bhi làidir ann an aireamh,
agus meagh-bhlàth ann an spiorad 1 Gun soirbhicheadh i
gun chùram sam bith gum biodh creidimh agus gloine air an
coimhead ! Gun soirbhicheadh i 's eagal oire oilbheum a thoirt
do 'n t' saoghal le bhi cur an aghaidh a chleachdaidhean ! Gun
soirbhicheadh i's i fuidh gheilt a bhi cumail a mach "an aon-fhillt-
«achd a ta ann an Criosd" ri "daoiuibh eagnuidh agus tuigseach."
Gun soirbhicheadh i nuair a tha iarrtus a bhi mòr, chum 's
gum biodh i taitneach don t' saoghal ag gabhail aite Criosd a
thoileachadh chum 's gum biodh i taitneach do Dhia ! Ach ma
theid an eaglais agus an Staid a dhealachadh o cheil, sud an
seors' eaglais a dh' fhaodair a blii cinnteach a bliios ann an Alba-
air a deilbh le leithid sud do dh' aonadh.

3. — A(fus am biodh aontachd aii' a coimhead 'na leithid sin do
dli eaglais ? Cha bhiodh ach le michùram a bhi riaghladh innte
gu h' iomlan, agus nach dea,nt 'oidhirp sam bith air aonachd
creidimh agus cleachdaidh a choimhead. Nam biodh meas-
gachadh sam bith na leithid sin do 'dh' eaglais, agus dùrachd sam
bith annta, cha b' fhada gus am brisdte na ceanglaichean grod a
bha ga' n cumail ri chèile, 's bhiodh gach co-thional ann an Alba
dealaichte bho cheile, (mar a tha na h' Independents.)

Tha uiread do chòir agamsa breith a thoirt air ciod a thachras
ma dhealaichear an Eaglais agus an Stàid o cheile, 's a tha acasan
a tha 'g aisHng gu bheil iad a faicinn Airc mhòr Presbitreach a'
seoladh sios le sruth an am ri teachd, le brataeh an Aonaidh os a
cionn, agus sluagh Alba uile gu leir innte. Agus 's e so a tha mi
cur air a mhanadh. Thugteadh air falbh an ceanr^al leis an lagh

24

a tlia aig ministeirean na H' Eaglais Steidhiclite ri Leabliar
Aidmheil a Chreidimh, agus cha bhiodh duilgheadas sam bith aig
iomadh dhiu dol a nùll a dh' ionnsuidh Easbuigeachd. Tha na h'
eaglaisean eile ag àrach feohnhorachd ann an aoradh, a dh' fliàgas
an sluagh annta ullamh airson co-chomunnriusanasmoriaraicheadh
an ciocras sin, am feadh a ni 'n di eolais sgriobturail an dol air ais
furasd. Cha bhi nis mo aobhar aig na Fein Thoilich fantuinn air
falbh, agus cha' n fhaic a chuid sin dheth' n Eaglais Shaoir a
sguir a bhi gu coguiseach a toirt urraim d' an luchd teagaisg,
aobhar sam bith air a bhi seasmhach, air dhoibh a bhi air an
tàladh gu bhi treigsinn " nan seann cheumaibh, agus sligheau
maith " ar 'n aithrichibh. 'S e Easbuigeachd, mar so, an aon
doigh aoraidh mhòr a bhios ann an Alba. Bidh saibhreas agus
ughdaras nan uaislean air a thaobh, agus gheibhear an sluagh nis
so-lùbaidh dhoibh na bha 'n aithrichean anns na laithean a dh'
fhalbh. Nuair a thacliras na nithe so — ach 0 gum b 'e toil an
Tighearn am bacadh — bidh a Phàpanachd deiseil gus an oidhirp
mu dheireadh a dheanamh air an uachdaranachd fhaotain a rìs ;
agus bidh an " Easbuigeaclid dhubh " an deigh a luchd leanmh-
uinn ullachadh air son cromadh sios dha' n Phàp. Is e so a tha
mi cur air a mhanadh a bhios anns an àm ri teachd. eadhon gus a
chuid mu dheireadh a dh' ainmich mi. Oir tha suil agam gum
bi lamh an uachdar aig " duine pheacaidh " fathasd car uine
gheari'. " Bidh a phàpanachd fathasd àrd," ars aon deth na li'
aithrichean ann an Ross, "agus tha e deanamh cridhe duine
bi'ònach a bhi faicinn mar a tha i 'g diridh ceum air cheum gu
cumhachd, gus an cuimhnich e gur e " Mac an sgrios " a tha fa
chomhair a shùl, ag eiridh airfàradh an scaffal, gus, an nuair a
ruigeas è' n ceum as àirde, sleamhnaichidh a chos, agus thig a thur
leagadh gu grad air sàil e dh' fhaotainn buaidh."

AR DLEASANNAS SAN AM.

Is e dleasannas na h' uile bhuineas do'n Eaglais Shaoir aig an àm

so, fantainn gu daingean air bonn an Dealachaidh. Tha sinn fuidh

bhoidcan sòleimte so a dheanamh, cha d 'tliainig attharraichean

sam bith fathasd a dh'f huasgail sinne o' n chumhnant sin. Na

25

biodh an staid anns am bheil an Eaglais Steidhichte nis na
mheadhon dallaidh eadar sinne agus ar n'aidmheil agus ar bòid-
ean ; agus na fuilingemid sinne a bhi air ar luasguadh a null
agus nall le buaidh sam bith a bhuineas do riaghladh aimsireil ;
's na leigeadhmid do smuainto faoin gun bhonn sam bith mu
thimchioll nithe iarrtanach son am ri teachd, sinne thàladli air-
falbh o' r dleasannas an diugh. Ciod a tha againn ri chall le bhi
seasmhach ? 'S cinnteach nach e deadh-ghean an Ti a ghairm
sinn a dh' ionnsuidli an t 'seasamh a ghabh sinn ann an 1843.
'S mur u' e, 's cinnteach nach call ann an tomhas sam bith, aon ni
a bhiodh na bhuanachd do dh' eaglais. Tha soilleir gu leor
caite, mar Eaglais Shaoir, an còir dhuinn seasamh. Ma dh
fhaodas sinn a bhi cinnteach gu leor a so, clia' neil aobhar sam
bith againn a bhi 'n dùil gu bheil an Tighearn g'ar gairm aii*
falbh o'n t' seasamh sin, no gum biodh buanachd sam bith dhuinn
a bhi g'a thrèigsinn. Am bheil sinn a dol a dh' èigheach ris an
t' saoghal gu bheil ar 'n obair, mar Eaglais Shaor, criochnaichte,
nach eil aobhar tuilleadh air son na fianuis eadar-dhealaichte
againn ; agus gun d'thainig an t' am do' ar 'n eaglais bàsachadh.
Feumair so uile aideachadh ma bheir ar'n eaglais i fein fadheòidli
thairis do " Dhisestablishraent." Nam biodh Ard sheanadh 1880
air an' ni air an d' aontaich a cliuid bu mho chur a nuas tre' n
" Bharrier Act " gus na cleirean, cha robh an Eaglais Shaor ann a
nis. Agus ciod e choir a tha aig na leaders a bhi filleadh na h'
eaglais ann an nithe nach dàna leo bhi air an an ceangal riu
Nam biodh iad air an neart so a chur leis an ni ud ann an 1880,
cha b 'urainn mise, mar aon, a bhi nis mo an co-cbeangal ri
eaglais a dheanadh le sud a suidheachadh eadar dhealaichte a
thrèigsinn, agus i bhi ullamh a h 'aite ghabhail mar reiseamaid
arm nan " Liberationists," agus òhiodh an co-cheangal air a bhri-
seadh a mhain le mise dh' fhantuinn dileas don Eaglais Shaoir.

IV. — Dleasannas àraidh rnuinntir na IT Eaglals Shaor anns

a Ghàidhealtachd.
Ann an iomadh dheth na blàir chudthromach a chuir ar
dùthaieh, bha na reiseamaidean Gaidhealach ro-fheumail an àra

26

cruaidh-chais, le bhi gu tric le 'n treuntas a pilltinn air falbh an
an naimhdean nuair a bhiodh an t' arm aca fèin ullamh gu toirt
thairis. Agus bho thoiseach ehathan a dhdirieh o cliionn ghoirid
na'r n' eaglais, bha na Gàidheil comharraichte barrachd as aon
uair aig am na h' èìgìn. Ann an 1843, bha ur n' aithrichean, mo
Chàirdean Gaidhealach, comharraichte air son aontachd agus
breithneachadh nan roghain, nuair a thilg iad a steach an cran-
nachur maiJe riusan a dhealaich ri 'n co-cheangal ris an Stàid a
chionn nach cumadh i suas an caglais mur biodh i na tràil dhi.
Bu chridheiLtoileach a chruinnicheadh iad an nuair sin air tràigh,
taobh-beinne, no sleibhe, gu aoradh le coguis ghloin, seach na
comhurtachdan feohnhor a bha air an tairgse dhoibh mar bhrib
air son mi-dhilseachd. Ann an iomadh cùis, bu mho bha iad air
an cur thuige gu deanamh mar a rinn iad le fuar-chrabhadh nam
Fòirneartaich (the Intrusionists), na le Erastianachd na H' Eaglais
St^idhichte. Bha 'n Soisgcul jirìseil le mòran dhiu, agus b'aithne
dhoibh uile gun robh dealachadh eadar teagasg nan daoine bha
g' am moladh fein d' an coguisibh, mar dhaoine le Dia, seach
teagasg nam Moderates. Mur b' aithne dhoibh na h' uile ni bha
a cheisd ud ag gabhail a stigh, lean iad a chomhairle bha ann an
àm teanntachd mar sin air a toirt do' n Eaglais bho shean, " Mur
'eilfhios agad, O thus 'a 's àilHdh am measg bhan, iìnicJt, a mach
air luirg an treud, agus ionaltair do mheannain laimh ì4 hittltaibh
nan aodhaire." B' aithne dhoibh càite an robh " buthaibh nan
aodhaire," agus dh' imich iad a mach gu bhi ri 'n taobh.

Gus a bhliadhna 1873, bhuanaich sibhse, an clann, air an
•stèidh a ghabh iadsan aig an Dealachadh, agus anns an teanntachd
'san robh 'n eaglais an nuair sin, chuidieh sibhse gu daingean
duineil bacadh a chur air Achd a bha gabliail a steach tur
thrdigsinn air ar fior fhianuis, mar Eaglais Shaor na H' Alba.

Nuair a thoisich òganach sgiobalta ft^in-bheachdail, ris an d'
earb an Eaglais gu mi-cliiallach teagasg nam ministearan òga, ri
Focal Dhe a laimhseachadh gu mi-naomha, leig sibhse ris ur n'
iomaguin gun coimhidte na Sgriobturan Naomha bho eas-urram,
agus inntiiniibh nan gillcan oga anns a Cholaiste o bhi air am
puinnscanachadh. Ghhiais sibh an aghaidh hmndaireachd na H'

27

Eaglais mun ni, gus ma dheireadli an do thoisich ni-eigin ri
dheanamh 's a chìiis. Ach bu teagmhach lag na rinn iad. Bha
e cho fann lagchuiseacli 's gun d' fhuaradh a chuid bu mho aig
aon Ardchleire a dion an duine sin a bha deisealachadh ar luchd
teagaisg òg le bhi cur umpa nan seann bhroineagan a thilg luchd
" Diadhaclid Reusoin" anns a Ghearmailt dhiu. Bhrosnuich sin
" Am Fcachd Gàidhealach," agus le 'n cuideachadh, philleadh an
sruth cho fad 's gun do chuireadh ara Professor as a chathair.'
Ach tha cuid ann nach geiltich roimh ni sam bith cho raòr ri bhi
seasmhach breithneachail, ach ann an cùis theagmhach. Cha'n
fhaicear iad coltach ri bhi deanamh ni ceart gus an fheudar
dhoibh, agus tha na dh' oidhirpicheas iad a dheanamh an uair
sin a mhain air bhloigh deanamh. Bha na leaders anns an
rathad, agus bha leithid do mharbh-chudthrora timchioll orra, 's
gun robh e eu-comasach gun giìilaineadh an sruth a thainig orra
bho'n cìil fada gu leor iad.

Tha cron co-ionann a nis air a dheanamh le h'aon eile dheth ar
Professoran, agus fhathast, mar a b' àbhaist, cha do ghluais ar
leaders gu ni sam bith a dheanamh a thaobh nara raearachdan a
tha e craobh-sgaoileadh. 'S e tha fasanta 'n ar là' foighidinn
shuairahneach a chleachdadh a thaobh ionnsuidhean nairahdeil
fiir an Fhirinn. Tha nuair sealltuinn an deigh na muinntir
sin a tha tarruing iomadh sùil bho'n dorsa fein, le bhi togail
suas aithinibh teine aig dorsaibh an coirahearsnaich, an aite bhi
curaail gloine nan eaglais f^in. Tilgidh iad a nis uatha bratach
na H' Eaglais Shaor air son ni nach eil cho tarbhach, agus a
'cheart cho tahnhaidh ri "raias bhrochain," gus an reicear ri
beachdan luchd àicheidh coir-bhreithe sluagh Alba.

A mhuinntir na Gaidhealtachd, tha cruaidhchàs eile air teachd,
agus tha feura a rìs air bhur cuideachadh tapaidh. B' àbhaist
duibh meas a chur air Eaglais Stèidhichte cheart ann an Alba
agus tha sibh fuidh bhòid bunchar Eaglais Stdidhichte a dhion
an aghaidh na h' uile fear-ionnsuidh. Tha sibhe bhuineas do 'n
Eaglais Shaoir a deanamh suas naoi earannan do shluagh na
Gàidhealtachd mu Thuath. 'Sam dhuibhs' uirae sin a bhuineas
le còir, air son curaail suas an t' soisgeil, a reir Leabhar Aidmheil

28

a Chreidimh, an t' airgiod (the Endowments) a thugadh uaibb
car ìiine le ainneart a dheanamh air bhur coguisibh. 'Sann
dhuibhse bhuineas a bhi' mealtuinn sin gun a bhi air bhur
cuingealachadh le ni sam bith ris nach b' urainn sibh aontachadh
mar mhuinntir na H' Eaglais shaor. Cha 'n eil na 'r luchd
riaglaidh ach tmstees gn bhi riaghladh airgiod na rioghachd air
son bhur buanachdsa. Cha 'n eil sluagh sam bith cho feumach
air an ionnmhas ud ruibhse. larraibh, ma ta, gu seasmhach
aontachail sin a tha bhur n' eaglais fuidh bhòid " na h' uile
meadhon laghail a chleachdadh " air son fhaotuinn. Tha so
co-shinnte ri dleasannas na H' Eaglais Shaor. Tha e mar f hiach-
aibh oirn so a dheanamh a reir ar boidean mar Eaglais. Agus
tha so gu h' ^araidh feumach a bhi air a dheanamh a nis. Oir
tha oidhirp ga dheanamh leis an uile chabhaig an t' airgiod ud a
chur as bhur car, agus a chur far nach ruig sibh air gu
brath tuileadh. Cha 'n urrain sibh an Eaglais a chumail
suas n' ur measg fèin. Feumaidh sibh a bhi 'n crochadh
air cuid eigin, ann an tomhas. Am bheil sibh gu bhi 'n crochadh
orrasan a tha nis ga bhur meas na 'r cnap-starradh. Cha bu
chòir dliuibh mar Ghaidheil, crùbadli le leithid sin, nuair nach
eil ìimhlachd do lagh Chriosd ag iarraidh a leithid sin do dli'
isleachadh. Agus tha sibh an grad uair bhur còir a thagradh^
nuair a tha cuid dhiusan a tha feargach ribh air son ur seasmhachd,
a bagairt an cuideachadh a thoirfc uaibh a b' àbhaist doibh a
thoirt dhuibh.

Cha 'n eil an t' ionmhas ud (Endowmenfcs), far an ruig sibh air
do bhrigh gu bheil sibh saor gu aonadh ris an Eaglais Sfceidhichte.
Tha sibh Saor do bhrigli nach eil sibh dhi ; cha 'n eil sibli saor
gu dhol innte. Cha 'n eil a suidheachadh, ged a tha e nis fearr
bho chuireadh as a Phàtronachd, no a staid gu spioradail, f hathast
air chor 's gum b' urainn sibh aonadh rithe. Nam biodh i na
cleachdadh bho cheann ghoirid a nochdadli tomhas sam bith do
dhilseachd air son na nithe sin a tha i fuidh bhoidean a dliion
agus a chur air adhart, nain biodh coltas sam bith air ath-
nuadhachadh beatha spoiradail am measg a cuid mhinistearan,
agus a buill, air an t' suidlieaehadh a tha nis aice, dh' fhaodadh

29

•eaglais shoirbheacliail a bhi n Alba fhathast. Nuair nach
robh nithe cho maith innte thaoVih a daimhcan ri.s an
riaghladh aimsireil, shoirbhich diadhachd ann an Eaglais
na H' Alba ann an lathaicliean a ehaidh seachad. Bha na
lathaichean a b' fhearr a blia riamh 's an Taobh Tuath, no
tha e coltach a bhios, air an taobh so de 'n mhileinium, aca ann
an co-cheangal ris an Eaglais St^idhichte, nuair a bha a suidh-
eachadh mòran ni bu mhiosa na tha e nis, agus aig àm a bha
marbhantachd spioradail air a sgaoileadh cho mhòr air na h' uile
earrann eile dheth 'n eaglais ann ar tìr. Aig an àm so 's ann a
tha gluasad na h' eaglais ud a' dol le bruthaich. Tha i gu soilleir
a leudachadh le bhi meudachadh àireamh a builL agus a co-
thionalan ; ach tha i cheart cho soilleir a' farsuingeachadh a
beachdan le bhi lughdachadh a bunaitean creidimh. Cur suas
leis gach seorsa saobh-chreidimh, ag aithris air bhi coltach ris an
Eaglais Easbuigeach an ùrnuigh agus feolmhorachd an aoraidh,
agus saorsa aig co-thionalaibh air son gach ni a tha sgriosail do
dh' aontachd agus ordulachd Phresbitreach, sin na comharraidhean
a th' oirre aig an àm so. 'S e ur seasamh dleasannach, ma ta,
Mo Chàirdean Gàidhealach, fantuinn dealaichte blio leithid sin
<lo dh' eaglais. Ach sin a tha g'an cumailsan suas nan neo-
€homasachd, buinidh e dhuibhse. Feumaidh sibh a tliagradh
o 'n Phàrlamaid. An tagradh so, air a chur g' an ionnsuidh leis
a mhòr-shluagh, cha' b' urainn Uachdaranachd sam bith a
dhiùltadh le tomhas sam bith do cheartas. Gus a so sheas sibh
bhur 'n àite mar mhuinntir na H' Eaglais Shaoir. Cha 'n
urainnear ainmeachadh a chum bhur nàire ach aon fhàiUinn
uaith so. Tha mi ciallachadh cuis Uige (Leòthas). Ach tha e
farasd a thuigsinn mar a thachair sin. Bha 'n sluagh an sin air
am frionasachadh le bhi gu neo-ghlic a sìr-mholadh dhoibh
aonadh ris na " Voluntaries." Thainig am frionas so gu àirde
nam measg. Thairgeadh dhoibh rathad dol as nach do sliaoil
iad a bhi na dhol a steach do 'n eaglais Steidhichte. Bha aon a
bha na mhinistear de 'n Eaglais Shaoir ullamh air son an sgìre
ghabhail ri 'n taobh. Bha beagan, ris am b' abhaist do 'n t'
sluagh amharc suas, air an iomain gu comhcheangal ris. Bha

30

atliair diadhaidh aige, a bha na mholadh air. Shaoil leis an t*
sluagh, uime sin, ann an àite cho fad as, agus ann an suidhichean
cho eadar-dhealaichte, gum faodadh iad teicheadh o 'n bhuaireas
fuidh 'n robh iad, gun fior chomh-cheangal idir a bhi aca ris an
Eaglais Steidhichte, agus mar sin dh' fhalbh iad. Ach 's e so an
t' aon bhriseadh anns an Eaglais Shaoir 'sa Ghàidhealtachd, 's e
so an aon leasachadh as fhiach ainmeachadh a thainig air an
Eaglais Stèidhichte 's an Taobh Tuath bho 1843. Agus gidheadh
cha 'n eil earrann eile dhe 'n Eaglais as greimeile tha cumail ris
an " estahlishment ^rinciple" ged a chaidh mòran a dheanamh
leis an Eaglais do 'm buin sibh, a bha 'n aghaidh ur beachdan,
agus fuathmhor do'r faithrichean. Ach an deigh so uile, tha sibh
dheth 'n Eaglais Shaor fhathast, na 'r seasamh air grunnd an
Dealachaidh ; agus sin an nuair a tha 'n Eaglais Stèidhichte gu
mòr air a neartachadh ann an iomadh baile mòr ogus cèarn dho
'n Taobh-deas.

Ma bhios bhur gluasad air son tagairt nan " Endowments "
roinneil, cha'n urainnear ur coireachadh air a shon. Mur dean
ur n' eaglais sbàirn aontachail air son gu faigheadh sibhse bhur
" Coir Thagraidh," chà bhi sibhse cunntachail air son am mishùim.
Ma bhios sibh leibh fein, cha'n urainn sibh a leasachadh. An ni
bu choir dha'n Eaglais uile a dheanamh, bu choir dhuibhse
dheanamh, ged nach racliadh aon eile an cobhuinn maille ribh.
Le so a dheanamh bhiodh sibh a coimh-lionadh bhur geallaidhean
mar mhuinntir na H'Eaglaise Shaoire ; agus cò aig am bheil fios
nach saoradh sibh bhur dùthaich bho aon de na truaighean as
uamhasaiche b 'urainn tighinn oire. Uime sin, cho luath 's a
thig cothrum iomchuidh, agus faodaidh sin a bhi gle dhlùtli,
tagraibh bliur còir o' n luchd riaghlaidh air an ionmhas a thugadh
uaibh gu h' ana-ceart agus tha cuid a feuchainn a nis ri chur far
nach ruig sibh tuileadh air.